Teatr lalkowy? Czemu nie!

Kto z nas dorosłych nie słyszał o teatrze lalkowym, o kukiełkach, pacynkach, jawajkach? Może nawet niektórzy brali udział w spektaklach jako animatorzy, scenografowie, lub po prostu jako obserwatorzy przedstawień. Warto zastanowić się, jakie odczucia i jakie emocje wywoływały w nas spektakle lalkowe wtedy, kiedy byliśmy jeszcze dziećmi. Dlaczego? Chociażby po to, abyśmy odkryli teatr lalkowy na nowo razem ze swoimi dziećmi, które za sprawą uczestnictwa w tego rodzaju aktywnościach kulturalnych mogą kreatywnie spędzać czas i rozwijać się twórczo i społecznie.

Gdy decydujemy się na wyjście do teatru, zazwyczaj myślimy o temacie sztuki, o obsadzie, atmosferze etc. W trakcie trwania spektaklu, a także po przedstawieniu, rodzą się w nas przeróżne emocje, jesteśmy pod wrażeniem gry aktorskiej, scenografii, ale przede wszystkim skupiamy się na przesłaniu płynącym do widowni wprost ze sceny. Często po obejrzanej sztuce dzielimy się swoimi opiniami i spostrzeżeniami na jej temat. Nasza aktywność nastawiona jest w dużym stopniu na intelekt i wyobraźnię, dzięki którym analizujemy i poddajemy się działaniu teatralnego dzieła. Interakcja między obecnymi na scenie odtwórcami ról i widzami jest bardzo silna, choć być może na pierwszy „rzut oka” jej nie widać . Reakcje obserwatorów spektakli potrafią być niezwykle różnorodne, zależą bowiem od percepcji i budzących się emocji. Jak natomiast jest z młodymi widzami? Sytuacja jest niemal identyczna, z tym, że dzieci zazwyczaj jeszcze silniej i w sposób bardziej dynamiczny okazują swoje emocje. Opisane sytuacje odnoszą się do sfery intelektu, wyobraźni, emocjonalnych przeżyć i nabywania przeróżnych umiejętności społecznych, zwłaszcza przez najmłodszych odbiorców sztuki. Co jednak odróżnia widza spektaklu od twórcy?

Teatr lalkowy jest jedną z wielu form aktywności, które przyczyniają się do rozwoju osobowości dziecka, do rozbudzania kreatywności i twórczego myślenia oraz rozszerzania umiejętności funkcjonowania w społeczeństwie, a co więcej, wychowania przez sztukę, które jest składową powyższych. Zdaniem Ireny Wojnar, znanej pedagog, ale także nauczyciela akademickiego, profesora Uniwersytetu Warszawskiego i Kierownika Pracowni Teorii Wychowania Estetycznego: Wychowanie przez sztukę ma miejsce w czasie, gdy odbiorca ogląda, czyta lub słucha, ale także w czasie, gdy maluje, śpiewa, lub po prostu tworzy. Spektrum oddziaływań sztuki jest więc wszechogarniające i każda z jego form ma znaczenie dla naszych pociech. Szeroko pojęte wychowanie przez sztukę jest integralną częścią procesu edukacyjnego, który nie „zatrzymuje się” jedynie na przekazywaniu wiedzy i umiejętności praktycznych, ale także skupia się na rozwoju osobowości, wpajaniu wartości, wrażliwości na estetykę i piękno oraz moralności, które wyróżniają człowieka o „otwartym” i twórczym umyśle, któremu nieobce są zarówno intelektualne łamigłówki, jak i chociażby tworzenie murali.

Skoro teatr jest formą wychowania przez sztukę i przejawem aktywności twórczej, zarówno w sferze odbiorcy, jak i twórcy, to pozwolę sobie na wybór jednej z tych dróg. W tymże artykule o teatrze lalkowym zagłębię się bardziej w temat dziecka jako twórcy, który kreuje teatr, aniżeli widza, który jak już wiemy, też uczestniczy w opisywanym wcześniej procesie wychowawczym.

Aktywność twórcza uważana jest za potrzebę biologiczną, przejawiającą się już od najmłodszych lat życia. Wiąże się ściśle z ekspresją i spontaniczną działalnością dziecka. Ponadto stanowi bezwzględną konieczność dla najlepszego rozkwitu osoby ludzkiej w okresie wzrostu. Dlatego też teatr lalkowy jest w moim odczuciu znakomitym miejscem, w którym dziecko może uwolnić swoje pokłady kreatywności, pomysłowości, a co najważniejsze – może pokazać siebie w nowej roli. Zacznijmy jednak od początku. Rozwój psychofizyczny dziecka zakłada kilka etapów, czy też stadiów, w których nasza pociecha rośnie, zdobywa nowe umiejętności, wiedzę, postępuje także rozwój emocjonalny i uspołecznienie. Dla każdego dziecka tempo rozwoju jest minimalnie inne, ale jedno jest pewne – okres wzrostu i postępów dziecka jest najsilniejszy właśnie w okresie wczesnego dzieciństwa. Dynamika, z jaką nasz podopieczny zdobywa kolejne stopnie i stawia kolejne kroki, powinna wyzwalać w nas radość i wzmożoną obserwację jego potrzeb.

Jedną z podstawowych składowych okresu dzieciństwa jest czas na zabawę, która jest elementem niezbędnym, także jeśli chodzi o działalność teatralną. Dziecko jest obserwatorem i badaczem, który poddaje refleksji (na swój sposób) otaczającą rzeczywistość. Często naśladuje, a z czasem przekształca pewne zdarzenia, aby jak najpełniej je zobrazować. Poprzez bardzo popularną zabawę „w role” tłumaczy sobie otaczający świat, zachowania najbliższych etc. Joseph Levy w swoim dziele zatytułowanym „Play Behavior” uznał zabawę, za zwiastuna twórczości, myślenia abstrakcyjnego, wyobraźni i spontaniczności. Teatr lalkowy, zwłaszcza dla najmłodszych, jest właśnie formą zabawy, która daje wiele radości, podyktowana jest spontanicznością, która jednocześnie nie jest chaosem, ponieważ każdy uczestnik teatrzyku lalkowego ma do wykonania określone zadanie, może grać rycerza, smoka, kota w butach, może robić scenografię, szukać muzyki etc. , przez co uczy się odpowiedzialności i współpracy w grupie, która często się ze sobą zaprzyjaźnia. I właśnie przyjaźń to kolejny atut tworzenia teatrzyku lalkowego. Co więcej współpraca, choć często okupiona sporami, uczy dzieci pójścia na kompromis lub walki o swoje prawa, uczy podstawowych zasad etyki i, co najważniejsze, pozwala oswoić się z wieloma emocjami.

Właśnie! Emocje w teatrze lalkowym tworzonym przez dzieci ujawniają się nie tylko podczas przedstawienia teatralnego, gdzie następuje kulminacja i uwieńczenie długotrwałej pracy, ale jeszcze silniej widać je podczas przygotowań, gdzie najtrudniejsze momenty ukryte są poza blaskiem jupiterów. Nie każde dziecko lubi lalki teatralne, nic w tym dziwnego, ja sama w czasach dzieciństwa najzwyczajniej w świecie bałam się niektórych kukiełek czy pacynek, które w połączeniu z muzyką i mrocznymi efektami specjalnymi wydawały mi się nieco przerażające. Dlatego nie należy zmuszać i namawiać dzieci na taki teatr, który jest dla nich zbyt trudny, np. pod względem tematyki czy formy. Dużo łatwiej jest uczestniczyć dziecku w przedstawieniu, gdy jest ono dostosowane do wieku, możliwości rozwojowych i emocjonalnych, jak również, gdy nasza pociecha bierze czynny udział w kreowaniu teatrzyku lalkowego na co dzień. Z drugiej strony wiele dzieci, które uczestniczą w teatrzykach lalkowych, identyfikuje się ze swoją lub też inną postacią (lalką), za pomocą której w sposób prostszy i bardziej czytelny są w stanie zrozumieć pewne sytuacje i zdarzenia także ze swojego życia, czy życia kogoś bliskiego, np. kolegi, koleżanki.

„Teatr lalek jest miejscem bliskim dziecku nie tylko ze względu na jego swoisty charakter związany z grą sceniczną, zabawą, czy też funkcją mimetyczną, ale także z powodu jego najgłówniejszego atrybutu – lalki. Obecność w teatrze lalek różnego typu, począwszy od pacynek, a skończywszy na kukiełkach, daje dziecku możliwość wyboru lalki, która wydaje mu się w jakiś sposób najbliższa, najmilsza, najsympatyczniejsza. Lalka, zarówno ta, którą dziecko ogląda w przedstawieniu teatralnym, jak i ta, którą własnoręcznie projektuje, musi wiązać się ze sferą emocjonalną młodego człowieka. Jeśli dziecko odczuwa więź i identyfikuje się z lalką, która najbardziej mu odpowiada, to musi mieć ku temu powody. Ważnym elementem jest sam wygląd lalki, jej wielkość, wyraz twarzy, strój, ale także jej „charakter”, „osobowość”, zachowania, które sobą reprezentuje. To wszystko sprawia, że dziecko identyfikuje się z daną postacią, bądź od niej stroni. Ponadto teatr lalek, jako miejsce roztaczające przed dzieckiem niezwykły, fantastyczny, ale jednocześnie poprzez swoją poetykę bardzo bliski fragment pewnej rzeczywistości, sprawia że młody widz lub twórca może doszukiwać się w nim odpowiedzi na przeróżne pytania; zmierzyć się ze swoimi lękami i słabościami, znaleźć wsparcie, zrozumienie, i przyjaźń, której szuka. Nie bez znaczenia w sztuce teatralnej jest także wybór literatury, która ma nieść dane przesłanie, pobudzać wyobraźnię, kształtować postawy i otwierać na nowe doświadczenia. Dziecko poprzez twórczość ujawnia, a jednocześnie uświadamia sobie swoje potrzeby, przeżycia, sposób myślenia, wartościowania, a także sposoby odnoszenia się do siebie i świata. Doświadczenia o sobie dziecko może zdobywać w twórczej zabawie, w toku interakcji społecznych, dzięki kontaktom rówieśniczym i wymianie społecznej. Ten cytat znakomicie odzwierciedla „ducha” postawy twórczej, którą dziecko ujawnia w kontakcie z teatrem lalkowym, w którym to gromadzi doświadczenia, uczy się współpracy, odpowiedzialności i co najistotniejsze, rozwija się emocjonalnie, społecznie i buduje własne „ja”. „

Jeśli twórczość to także estetyka, dzieci w teatrze lalkowym nie tylko przygotowują się do roli pracując nad tekstem, nie tylko przełamują swoje lęki przed publicznymi wystąpieniami, „ukrywając” się za swoją ulubioną pacynką czy kukiełką, ale także pracują nad oprawą wizualną całego przedsięwzięcia, które także scala członków grupy, uczy współpracy chociażby w takich drobnych przejawach życzliwości, jak nawlekanie igły czy dobór materiału najodpowiedniejszego na sukienkę dla księżniczki. Należy też pamiętać, że dziecko i lalka muszą przejść niełatwa drogę od pomysłu na przedstawienie, od wyboru postać, poprzez jej wykonanie, liczne próby i zwieńczenie tej pracy nawet kameralnym, ale jakże satysfakcjonującym spektaklem, w którym najważniejsze jest budowanie wzajemnych relacji, żywy kontakt ze sztuką, zarówno literaturą jak i plastyką, zabawa, odpowiedzialność i radzenie sobie w trudnych sytuacjach, które są barwną i niezapomnianą przygodą nie tylko dla malucha.

Justyna Krawczyk

Bibliografia:
Gloton Robert, Clero Claude, Twórcza aktywność dziecka, Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988;
Iłowski Stanisław, Teatr lalek teatrem dla wszystkich, Wydawnictwa
Związkowe, Warszawa 1963.
Okoń Wincenty, Zabawa w rzeczywistość, Wydawnictwa Szkolne i
Pedagogiczne, Warszawa 1987;
Popek Stanisław, Twórczość w Teorii i Praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu
Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 2004;
Teatr lalek i dziecko, pod. redakcją. Rzewuskiej Elżbiety, Słupczyńskiej
Grażyny, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 2011;
Wojnar Irena, Możliwości wychowawcze sztuki, wybór tekstów, Uniwersytet
Warszawski wydział Pedagogiczny, Warszawa 1994

(Dodano: 2014-05-15)

Dodaj komentarz