Strony tej książki są ciężkie, kamienne. Przewracałem je z wysiłkiem, bojąc się nieustannie, że któraś mnie przygniecie. Strony tej książki są jak łachmany przesiąknięte krwią. Dotykałem ich z lękiem i obrzydzeniem, a po lekturze długo i starannie myłem ręce. Strony tej książki są pułapką. Wciągały mnie w swój koszmar, więziły, do dziś więżą w dusznym uścisku.
Odchorowałem lekturę tej książki. Przeszedłem ją jak malarię, w gorączce. Dowiedziałem się z niej rzeczy strasznych. Poznałem nową Afrykę. W tej nowej Afryce Koziołek Matołek nie zostałby królem małp, a król Maciuś nie zaprzyjaźniłby się z zabawną córką króla Bum Druma.
W kraju o egzotycznej nazwie Sierra Leone Staś i Nel – gdyby tam zabłądzili – nie spotkaliby beztroskich rówieśników nurkujących w szmaragdowych falach oceanu.
Bajkowa Afryka przestała istnieć i oczywiście wiedziałem o tym, czytałem prasowe donosy, widziałem migawki na CNN, ale dopiero Było minęło kazało mi przyjąć to do wiadomości.
Dzieci-żołnierze z Sierra Leone zabijały nie tylko ludzi: dokonały ostatecznej egzekucji na porządku świata. Ta książka stanowi rzeczową, bardzo szczegółową relację z owej egzekucji. Narodziny zła opisane są tutaj w jasny, pozbawiony egzaltacji sposób. Żadne z nasuwających się czytelnikowi pytań nie pozostaje bez odpowiedzi. Mechanizmy deprawacji, przeistoczenie niewinności w bezrefleksyjne okrucieństwo, słabość i przypadkowość dobra, ocalenie przychodzące zbyt późno – Ishmael Beah opowiada o tym wszystkim wyczerpująco, nie urywa w pół słowa, nie bawi się w niedopowiedzenia. Spogląda na swoją historię z zewnątrz, przywołuje ją w sekwencji długich ujęć przypominających senny koszmar. Jest cały i zdrowy, ale jest też martwy. Chłopiec, którym był kiedyś, nie przeżył tej wojny. Jego słowa dobiegają do nas z zaświatów.
Było minęło nie jest powieścią dla dzieci. Polecam ją młodzieży gimnazjalnej i licealnej, która być może dowie się z niej, że niszczenie (ranienie, zabijanie) innych to w gruncie rzeczy niszczenie siebie, a drugie życie nie jest dane każdemu.
Rafał Witek
Było minęło. Wspomnienia dziecka-żołnierza
Ishmael Beah
przeł. Katarzyna Rojek
ZNAK, 2008
sugerowany wiek: 8+